Żółwie stepowe (ang. steppe tortoise, niem. Die Steppenschildkröte) bywają określane różnie, zwłaszcza w literaturze obcojęzycznej. Nazwy, które możemy spotkać to: żółw rosyjski (ang. russian tortoise), żółw afgański (ang. afghan tortoise), żółw środkowoazjatyckie (ang. Central-Asian tortoise) czy żółw czworopalczasty (ang. four-toed tortoise). Nazwa łacińska tego gatunku to Testudo horsfieldii. Można również spotkać się z nieaktualną już nomenklaturą Agrionemys horsfieldii.

Występowanie i środowisko życia żółwi stepowych

Południowo-wschodnia Rosja, Iran, Pakistan, Afganistan, Uzbekistan, północny Kazachstan.

Żółw stepowy zamieszkuje jałowe, suche, skaliste i porośnięte trawami tereny stepów środkowoazjatyckich. W norach, w których śpi i zimuje lub estywuje panuje natomiast stosunkowo wysoka wilgotność. Żółw stepowy żyje w klimacie kontynentalnym. Jest to klimat surowy i skrajny o bardzo gorącym, suchym lecie, ale i stosunkowo ostrej zimie oraz dużej zmienności dobowych i rocznych temperatur. Przed niekorzystnymi warunkami otoczenia oraz gwałtownymi zmianami temperatury żółwie chronią się w podziemnych norach.

Tryb życia żółwi stepowych

Żółwie stepowe są aktywne głównie wiosną, po okresie zimowej hibernacji, wówczas też rozpoczynają szukanie partnera do godów. Żywią się okresowo dostępną roślinnością, lecz unikają traw. Z nastaniem lata ich pożywienie staje się mniej soczyste. Naturalna dieta tych gadów jest obfita w błonnik zaś uboga w białko. Zazwyczaj żółwie tego gatunku zapadają w letni letarg (estywacja), który często przeradza się w sen zimowy, który nadchodzi wraz z nastaniem jesieni. W okresach deszczowych, kiedy ziemia jest miękka żółw stepowy kopie nory dochodzące do 2 metrów długości zakończone większą komorą, w której może się swobodnie obrócić. Nory służą za miejsce snu oraz letniego i zimowego spoczynku. Zdarza się że jedną norę zamieszkuje jednocześnie kilka żółwi.

Wygląd zewnętrzny

Karapaks żółwia stepowego jest owalny w kolorze oliwkowozielonym z ciemnymi plamami na każdej tarczce. Jest prawie tak szeroki jak długi i nisko wysklepiony. Łapy są ciemne, miejscami żółtawe. Cechą charakterystyczną jest występowanie 4 pazurów na wszystkich kończynach (u innych gatunków żółwi występuje 5 pazurów). Żółw stepowy nalezy do gatunków wolno rosnących. Dorosłe osobniki mierzą od 15 do 23 cm, przy czym samice są większe od samców. Wielkość tą osiągają około 20 a nawet 30 roku życia.

Podgatunki żółwia stepowego

Wyróżnia się kilka podgatunków żółwia stepowego. Należą do nich:

• Testudo horsfieldii rustamovi - występujący w regionie Kopet-Dag w południowo-zachodnim Turkmenistanie i zachodnim Kazachstanie. Jego karapaks jest mniejszy (do 17 cm), zaokrąglony, o wypukłych bokach, ząbkowanym tyle i co do zasady żółty z ciemnymi cętkami. Przedni płat plastronu jest węższy niż tylny.
• Testudo horsfieldii kazachstanica - zamieszkujący Kazachstan i Turkmenistan. Ma bardziej prostokątny karapaks (do 21 cm) i o nieznacznie wypukłych bokach. Jest koloru żółtego lub zółtawo-zielonego z bardzo ciemnymi cętkami, które pokrywają większość karapaksu. Wzorek w postaci cętek pokrywa całe tarczki lub tworzy rozległy nieregularny deseń. Przedni płat plastronu jest równej szerokości jak tylny, a sam plastron jest z wyjątkiem brzegów niemal całkowicie czarny, zaś kształt karapaksu przy głowie ma okrągły zarys.
• Testudo horsfieldii horsfieldii - spotykany w Iranie, Afganistanie, Pakistanie, zachodnich Chinach (Xinjiang) i południowo-centralnej Azji. Ma zaokrąglony, nieco "sercowaty" w okolicach głowy karapaks (do 22 cm) z wypukłymi bokami z tyłu odrobinę rozszerzający się ku dołowi lub ząbkowany, żółty z małymi ciemnymi cętkami. Wzorek na każdej tarczce jest regularny, obejmując swoim zasięgniem same tarczki embrionalne. Przedni płat plastronu nie jest zadarty i jest węższy niż płat tylny.
• Niektórzy wyróżniają ponadto pakistański podgatunek Testudo horsfieldii baluchiorum.

Zwyczaje godowe i rozmnażanie

Poczatek okresu godowego żółwi stepowych wiąże się z rozpoczęciem aktywności wiosną (w marcu), po opuszczeniu nor i zakończeniu hibernacji. Rytuał godowy u tego gatunku wygląda dość niezwykle. Samiec wielokrotnie okrąża samicę, a następnie zatrzymuje się wprost przed nią wyciagając mocno i prostując szyję i wykonując ruchy głową w górę i w dół oraz od czasu do czasu taranując i gryząc samicę.

Samica składa dwa do sześciu jaj w maju lub w czerwcu a następnie kolejne w jednym lub dwu cyklach. Młode żółwiki wykluwają się w ciągu 80 do 110 dni od złożenia jaj, w sierpniu lub wrześniu, a niekiedy spędzają zimę w gnieździe i wychodzą dopiero na wiosnę. Żółwie stepowe osiągają dojrzałość seksualną około 10 roku życia.

Żółw stepowy - rytuał godowyBBC Natural History Unit

Bibliografia:

[1] Cohen M. A.: Russian Tortoise, Testudo horsfieldii
[2] Pflau B., Fritz Ch.: Care and Breeding of the Afghan or Steppe tortoise, Testudo horsfieldii
[3] http://en.wikipedia.org/wiki/Horsfield's_Tortoise
[4] http://en.terrapedia.org/Agrionemys_horsfieldii_baluchiorum
[5] http://ip30.eti.uva.nl/BIS/turtles.php?menuentry=inleiding
[6] http://www.arkive.org/afghan-tortoise/testudo-horsfieldii/biology.html